اکولایزر در موسیقی چیست و چگونه یک تنظیم درست انجام دهیم؟

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد صدا، فرکانس است. هر چه فرکانس یک صدا بیشتر باشد، صدا زیرتر و هرچه فرکانس کمتر باشد، صدا بم‌تر می‌شود. ما انسان‌ها توانایی درک بازه‌ی محدودی از بازه‌ی فرکانسی را داریم. همینطور شنیدن بازه‌ای از فرکانس‌ها برای ما لذت‌بخش‌تر است. به همین علت تنظیم و ویرایش فرکانس‌ها در موسیقی همیشه بخش مهمی از میکس و مسترینگ یک آهنگ بوده است در این مقاله می‌خواهیم به چگونگی تنظیم فرکانس‌ها در ساخت آهنگ و میکس و مسترینگ بپردازیم.

پیش نیاز این مبحث مقاله “بُعد دوم میکس و مسترینگ، چگونه ارتفاع صدا را کنترل کنیم؟ ”

اکولایزر چیست؟

اکولایزر یک ابزار فوق‌العاده مهم در میکس و مسترینگ است که گاهی اوقات در پروسه‌ی تنظیم هم استفاده می‌شود. اکولایزر به ما این امکان را می‌دهد که ناحیه‌های فرکانسی مورد نظرمان را تقویت یا تضعیف کنیم. یک مثال بزنیم: مثلا من می‌خواهم آهنگی در سبک هیپ‌ هاپ بسازم و نیاز دارم که بیس و کیک آهنگم جلوتر از بقیه‌ی صداها جلب توجه کند و شنیده شود؛ پس با استفاده از اکولایزر ناحیه‌ی فرکانسی مربوط به کیک و بیس را تقویت (Boost) می‌کنیم.

انواع اکولایزر در موسیقی

سخت‌افزار و نرم‌افزارهای اکولایزر در دو حالت کلی به پارامتریک و گرافیک تقسیم می‌شود. اکولایزرهای گرافیک (Geraphic) دارای فیلترهای زیادی با بازه‌های فرکانسی مشخص هستند که با اسلایدرها تنظیم می‌شوند و می‌توانیم حجم صدا را کم و زیاد کنیم. در اکولایزر گرافیک کنترل روی فرکانس‌ها کمتر است.

در اکولایزر پارامتریک (Parametric) اما فیلترهای کمتری در اختیار داریم؛ درعوض کنترل ما روی فرکانس‌های صدا بیشتر است و می‌توانیم به صدا شکل دهیم.

تقسیم‌بندی فرکانس‌ها

همانطور که گفتیم، یکی از کارهایی که در میکس و مسترینگ یک آهنگ انجام می‌دهیم این است که فرکانس‌های آن را تنظیم کنیم. فرکانس یعنی تکرار نوسان در یک ثانیه. واحد اندازه‌گیری فرکانس هم هرتز است. ذهن ما توانایی درک بازه‌ی فرکانسی 20 هرتز تا 20000 هرتز را دارد. اگر بخواهیم فرکانس‌ها را دسته‌بندی کنیم، از کمترین آن (نزدیک به صفر هرتز) بم‌ترین صداست (Lower Pitch) و هرچه به سمت بی‌نهایت حرکت کنیم، صداها زیرتر (High Pitch) می‌شوند. تقسیم‌بندی فرکانسی را در فهرست زیر ببینیم.

به تمام نواحی فرکانسی، طیف فرکانسی (Frequency Spectrum) می‌گویند. پس هنگامی که نقطه‌ای از صدا یا ناحیه‌ی فرکانسی را اکولایز می‌کنیم، داریم در همین طیف فرکانسی این کار را انجام می‌دهیم. با استفاده از اکولایزر و کاهش یا افزایش گین آن ناحیه فرکانسی یا نقطه‌ی موردنظر، می‌توانیم به صدا شکل دهیم و آن صدایی که می‌خواهیم در آهنگمان داشته باشیم را به دست بسازیم.

اسپکتروم اَنالایزر چیست؟

بعضی از اکولایزرها صفحه‌ای دارند که طیف فرکانسی را نشان می‌دهد. به صورت یک گراف از تمام نواحی فرکانسی صدای موردنظر. دیدن صفحه فرکانس‌ها به کسایی که تازه شروع به اموزش میکس و مسترینگ کرده‌اند، کمک می‌کند تا هنگام استفاده از اکولایزر، درست تصمیم‌ بگیرند.

اسپکتروم انالایزر مثل یک مختصات دو بُعدی X-Y می‌ماند. در نمودار پایین اعدادی که فرکانس‌ها را نشان می‌دهد قرار دارند و نمودار کناری اعداد دامنه‌ی صدا (Amplitude) را نشان می‌دهد؛ همانطور که می‌دانید دامنه‌ی صدا، بلندی صدا را مشخص می‌کند. اسپکتروم انالایزر تمام بازه‌ی فرکانسی و حجم صدایی که تنظیم می‌کنیم را نمایش می‌دهد.

پس تا اینجا متوجه شدیم همه‌ی صداها یک فرکانس مشخصی دارند و ما می‌توانیم با استفاده از ابزار قدرتمند اکولایزر هر ناحیه‌ی فرکانسی که بخواهیم را با زیاد کردن دامنه‌ی صدا، تقویت کنیم یا با کاهش دامنه صدا آن را تضعیف کنیم تا شنیده نشود (مثلا من می‌تونم با ضعیف کردن فرکانس‌های ناحیه بم گیتار الکتریک، کاری کنم که صدای گیتار شفاف‌تر باشه و فرکانس‌های بم کمتر شنیده شه).

یادمون باشه با اکولایزر فرکانس‌های جدید نمی‌سازیم؛ و فقط فرکانس‌هایی که در اختیار داریم رو ادیت می‌کنیم.

باندها و فیلترهای اکولایزر

اکولایزر ابزاری با فیلترها و باندهای مختلف است که به ما اجازه‌ی کنترل راحت‌تری در تنظیم ناحیه‌های مختلف فرکانسی می‌دهد. همانطور که در اتوبان‌های بزرگ، هر باند را به اتوموبیل‌های خاصی اختصاص می‌دهند، مثلا یک باند برای اتوموبیل‌های سنگین، یکی برای سواری‌ها و یکی برای موتورها، باندهای اکولایزر هم ناحیه‌های فرکانسی مشخصی را از خود عبور می‌دهد. در کل هر باند اکولایزر را می‌توان با 4 المان کنترل کرد؛ نوع (Type)، اِسلُپ (Slope)، کیو (Q) و گین (Gain). بیاید هر کدام را بررسی کنیم.

نوع فیلتر

نوع فیلتر، شکل کلی باند را تعیین می‌کند. معروف‌ترین انواع فیلتر، های‌ و لو پس (High/Low Pass)، بل (Bell)، ناچ (Notch) و های و لو شِلف (High/Low Shelf) هستند. نگاهی کلی به هر کدام داشته باشیم.

فیلترهای های پس و لو پس

اسم فیلترهای High Pass و Low Pass از فرکانس‌هایی که این دو فیلتر تاثیر نمی‌گذارند گرفته شده (دقت کنین! تاثیر نمی‌ذارن). یعنی چه؟ یعنی فیلتر Low Pass فقط فرکانس‌های بم را از خودش عبور می‌دهد. Low به معنای بم و Pass هم به معنای عبور. پس فرکانس‌های بم بدون هیچ تاثیری از باند عبور می‌کنند.

همینطور هم برای فیلتر High Pass که فرکانس‌های زیر را بدون تاثیرگذاری عبور می‌دهد؛ البته به فیلتر لو پس، High Cut (یعنی فرکانس‌های زیر یا High رو کات می‌کنه و فقط بم‌ها عبور می‌کنند) و به فیلترِ های پس، Low Cut هم گفته می‌شود (یعنی بم‌ها کات می‌شن و فرکانس‌های زیر فقط عبور می‌کنن).

بل

بل ابزار استاندارد برای کات یا بوست کردن است. مانند مجسمه‌سازی که به مجسمه خود شکل می‌دهد به صدا شکل می‌دهیم و تُن آن را تغییر می‌دهیم. در اینجا تصمیم می‌گیریم که کدام نواحی را تقویت کنیم و کدام نواحی را تضعیف.

شلف

فیلترهای شلف یا قفسه‌ای، تمام فرکانس‌های بالا یا پایین فرکانس‌های گوشه را بوست یا کات می‌کند. این نوع فیلتر اکولایزر برای ایجاد تغییرات موثر در تن صدا مناسب است. فیلترهای Low Shelf و High Shelf به نوعی شبیه به فیلترهای لو پس و های پس هستند اما کاربرد متفاوتی دارند.

ناچ

Notch یا (Band-Stop Filter) برای حذف ناحیه‌های فرکانسی خیلی باریک که نمی‌خواهیم در آهنگ وجود داشته باشد استفاده می‌شود. از فیلتر ناچ می‌توانیم برای حذف فضاهای ناخواسته‌ای که در استودیوهای ضبطی که آکوستیک تریتمنت در آن رعایت نشده، استفاده کنیم. اما باید دقت کنیم چرا که استفاده‌ی بیش از حد از ناچ فیلتر می‌تواند باعث ایجاد کامب فیلتر یا phase-shifted شود.

حال که انواع فیلترها را بررسی کردیم به 3 المان دیگر فیلترهای اکولایزر می‌پردازیم.

اسِلُپ

Slop یا شیب فیلتر، شیب بوست شدن یا کات شدن فیلترها را مشخص می‌کند. با اسلپ می‌توانیم تیز بودن یا ملایم بودن فیلترها را تعیین کنیم. هر چه مقدار اسلپ بیشتر باشد، شیب فیلتر بیشتر و هرچه مقدار آن کمتر باشد شیب فیلتر کمتر می‌شود.

Q در اکولایزر

Q کوتاه شده‌ی فاکتور Quality یا کیفیت است. Q را می‌توانیم به عنوان پهنای باند اکولایزر درنظر بگیریم. مقادیر Q کمتر از 1 پهنای باند گسترده‌تر و مقادیر بیشتر از 1 پهنای باند باریک‌تری به اکولایزر ما می‌دهد.

گین

المان Gain مقدار بوست کردن یا کات کردن فرکانس‌های مورد نظر را مشخص می‌کند که با واحد دسی‌بل (db) اندازه‌گیری می‌شود. اعداد مثبت مقدار بوست شدن و اعداد منفی مقدار کات شدن فرکانس‌ها توسط اکولایزر را نشان می‌دهد. هنگامی که با اکولایزر صداها را تنظیم می‌کنیم، روی گین کلی صدا تاثیر می‌گذاریم و باعث تغییر در مقدار آن می‌شویم. پس بهتر است در هر مرحله گین استیج را درنظر بگیریم.

خب حالا که با فیلترها و باندهای اکولایزر آشنا شدیم، بهتر است چند نکته‌ی مهم درباره استفاده از اکولایزر بگوییم.

چگونه از اکولایزر در میکس و مستر استفاده کنیم؟

اول بوست، بعد کات! برای این که فرکانس‌های مزاحم را پیدا کنید، یک بل با Q متوسط ایجاد کنید، گین آن را بوست کنید و فرکانس های نزدیک به ناحیه‌ای که نیاز به ویرایش دارد را پیدا کنید. سپس با توجه به نیازتان مقدار گین را تغییر دهید.

لوکات کنید. بسیاری از لاین‌ها فرکانس‌های بمی دارند که شاید حتی شنیدن آن‌ها کار سختی باشد. ولی این فرکانس‌ها وجود دارند و وقتی چند لاین روی هم این فرکانس‌ها را به آهنگ اضافه کنند باند فرکانسی بیس شلوغ می‌شود و جا برای کیک و بیس شما تنگ‌تر خواهد شد.

همیشه نیاز به اکولایزر ندارید! سعی نکنید روی هر لاین اکولایزر باز کنید. قبل از اکولایز کردن سعی کنید دلیل استفاده و مشکل اصلی صدا را پیدا کنید و در صورت نیاز با اکولایزر اقدام به ویرایش صدا کنید.

اکولایزر در مسترینگ(کانال آخر خروجی همه صداهای شما) بسیار حساس‌تر است. بنابر این دقت لازم را در مسترینگ داشته باشید و از تغییر گین‌های زیاد خودداری کنید.

کار با اکولایزر نیاز به تمرین زیادی داره و باید خیلی بادقت به صداها گوش کنیم. مرسی که تو این مقاله هم همراه ما بودین و یادتون نره نظراتون رو با ما درمیون بذارین 💜

پیشنهاد مطالعه مقاله بعدی:
5 راه برای بالا بردن لودنس آهنگ