هارمونی در تئوری موسیقی: گام و آکورد

در تمام موسیقی‌ها ملودی از مهم‌ترین قسمت‌ها می‌باشد. حتی می‌توان گفت در گذشته تنها المان موجود در موسیقی ملودی بود. مخصوصا در اروپا که برای خواندن آواز‌های مذهبی و مراسم‌های مهم سال صرفاً از ملودی استفاده می‌کردند و متن‌هایشان را آهنگین‌تر می‌کردند. ملودی می‌توانست بسیار ساده باشد، به همین علت عموم مردم می‌توانستند به راحتی آن را زمزمه کنند. اما در ادامه ملودی باعث شکل‌گیری مفهوم پیچیده‌تری به نام هارمونی شد.

در دومین قسمت از سری مقاله های تئوری موسیقی همراه ما باشید تا با مفهوم هارمونی و آکورد بیشتر آشنا شویم.

1. ملودی در تئوری موسیقی: از نُت تا کلید موسیقی
۲. هارمونی در تئوری موسیقی: گام و آکورد
۳. ریتم و ضرب در تئوری موسیقی

برای راحتی بیشتر تمام این مطالب را در قالب یک کتاب الکترونیک آماده کردیم. روی لینک زیر کلیک کن و کتاب رو رایگان دریافت کن 👇
دانلود پی دی اف تئوری موسیقی

هارمونی چیست؟

با گذشت زمان آهنگسازان روی ملودی تحقیقات بیشتری انجام دادند و سعی کردند پا فراتر از آن بگذارند و دنبال المان‌هایی بگردند که با ملودی خالص ترکیب شود و موسیقی را کامل‌تر کنند. در این مسیر دریافتند که با افزودن نت‌هایی با پیچ‌های مختلف (که همزمان با نت‌های ملودی اجرا میشه یا همون هارمونی) می‌توانند به موسیقی داینامیک، عمق و رنگ بیشتری بدهند. اینجاست که مفهوم دیگری به نام هارمونی به کمک ما می‌آید.

همانطور که در جهان هستی نظم حرف اول را می‌زند؛ هماهنگی، نظم و سازگاری نت‌ها با یکدیگر، در موسیقی نیز بسیار مهم است. در واقع معنا و مفهوم هارمونی نیز همین می‌باشد. معمولا این تفکر وجود دارد که باید بسیار خوش شانس باشید تا بتوانید هارمونی مناسب برای یک ملودی پیدا کنید؛ اما اینطور نیست. تمام قسمت‌های موسیقی قالب‌ تئوریک دارند و می‌توان با یادگیری آن‌ها و استفاده از خلاقیت به نتیجه‌ی مطلوب رسید. چیزی که قرار است در پایان این مقاله به آن دست‌یابیم، مفهوم و چگونگی ایجاد همین هماهنگی‌هاست که پیش‌زمینه آن آشنایی با مفاهیم آکورد و گام است.

تفاوت ملودی و هارمونی

با توجه به مباحثی که از بخش ملودی در تئوری موسیقی به یاد داریم، می‌توان با چند نت در پیچ‌های مختلف یک آوای موسیقی تشکیل داد. در اینجا فرض می‌کنیم سه نت C، E و G برای ساخت موزیکمان کافی هستند و با کنار هم قرار دادن آن‌ها به یک ملودی خواهیم رسید.

همانطور که شنیدید، نت‌ها در یک بازه زمانی در حال نواخته شدن هستند؛ اما نکته جالب توجه این است که هنگام اجرای ملودی هیچ دو نتی همزمان با یکدیگر نواخته نشده‌اند. انگار نت‌ها برای انجام یک کار اداری، در یک صف، پشت سر یکدیگر ایستاده‌اند و قانون نمی‌گذارد دو ارباب‌رجوع همزمان با هم وارد موسیقی شوند. همچنین ممکن است کار اداری یک نت بیشتر از از دیگری طول بکشد (این قسمت بستگی به خود آهنگساز داره و دغدغه‌ی الان ما نیست).

حالا فرض کنید مانند یک بانک، باجه‌های مختلفی برای اجرای نت‌ها وجود داشته‌باشد. درست است که هنوز هم باید قانون نوبت رعایت شود؛ اما مشکلی ندارد که چند نت همزمان با هم اجرا شوند. خب با این مثال، مفهوم هارمونی واضح‌تر شد. پس نت‌هایی می‌توانند همزمان و هماهنگ با ملودی نواخته شوند و محدودیتی برای اجرای دو یا چند نت، کنار یکدیگر وجود ندارد.

آشنایی با آکورد (Chord)

از مهم‌ترین ابزارهای ایجاد هارمونی، آکورد می‌باشد. می‌توانیم از همان نت‌هایی که برای ساخت ملودی استفاده کردیم (C، E و G)، همزمان (با پیچ پایین‌تر) استفاده کنیم و یک آکورد سه صدایی (Triad) را بوجود آوریم. توجه کنید که آکورد و ملودی در لاین‌های متفاوت اما همزمان نواخته می‌شوند. آکورد می‌تواند با فاصله یک یا چند اکتاو با ملودی نواخته‌شود.

اکتاو فاصله بین دو پیچ موسیقی هم‌نام است که تقریبا صدای یکسانی دارند، اما یکی زیرتر و دیگری بم‌تر می‌باشد.

حتی می‌توانیم دو یا تعداد بیشتری (بیشتر از سه) از نت‌ها را همزمان اجرا کنیم و باز هم آن‌ها را آکورد بنامیم؛ اما بسیار مهم است که آن‌ها را به صورت یک جزء واحد در نظر بگیریم، هرچند که از نت‌های متفاوتی تشکیل شده باشند.

پس ساده‌ترین راه برای تشکیل یک آکورد انتخاب یک نت و اجرای همزمان آن با نتی دیگر است. هرچند، صدایی که ایجاد می‌کند، مقداری تو خالی و پوچ بنظر می‌رسد و انگار با افزودن نت سوم کامل می‌شود؛ اما در بسیاری از موزیک‌های معروف کاربرد دارد.

آکورد قسمت جدانشدنی از موسیقی حال حاضر است و تمام ویژگی‌های آهنگ (مانند احساسات، رنگ و …) را در خود جای می‌دهد. (قبول ندارین؟) در اکثر دورهمی‌ها نوازنده (هرچند که تازه‌کار و آماتور باشه) ساز خود را برمی‌دارد موقع خواندن موزیک‌های معروف، از آکورد روی ساز خود استفاده می‌کند. نواختن آکورد به او کمک می‌کند پیچ صدای خود را در محدوده‌ی موزیک اصلی بیاورد و فالش نخواند (ملودی رو با حنجره‌ی خودش تولید می‌کنه). با نواختن تعداد محدودی از آکورد‌ها می‌توان حجم بسیار زیادی از موسیقی‌های محبوب را پوشش داد و این انعطاف پذیری و حس آزادی که در نواختن آکوردهاست بسیار قابل توجه است.

آشنایی با گام در موسیقی (Scale)

گام مانند پالت‌های رنگ نقاش‌هاست. دانستن اینکه چه رنگ‌هایی در اختیار شما هستند تا با آن‌ها موسیقی خودتان را بسازید، بسیار مهم است. ابتدا بهتر است بدانیم چگونه گام‌ها تشکیل می‌شوند تا در نهایت به طیف نت‌هایی که در اختیار داریم دست‌یابیم. گام‌ قالبی از نت‌هاست. همانطور که در مقاله ملودی گفتیم، در موسیقی اکثرا از ۱۲ نت متفاوت استفاده می‌شود. باید بدانید که برای ساخت یک آهنگ لازم نیست از تمام نت‌های موسیقی استفاده کنید. کما اینکه استفاده از نت‌هایی که در قالب آن موزیک جا ندارند باعث از بین رفتن تعادل و فالش شدن، می‌شود.

در موسیقی و آواز، به اشتباه خواندن (یا اجرا کردن) نت موسیقی و بالاتر یا پایین‌تر بودن آن، فالش گفته می‌شود.

نت‌هایی که با یک توالی مشخص در قالب یک اُکتاو کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند را گام موسیقی می‌نامند. به عبارت دیگر گام از یک نت (که مشخص کننده بخشی از نام گام نیز می‌باشد) شروع شده و پس از پیمودن نت‌های بعدی به صورت منظم و با فواصل مشخص به نت هم‌نام خود در اکتاو بعدی می‌رسد. توجه کنید که نت‌ها بصورت صعودی یا نزولی (از نظر پیچ) کنار یکدیگر نوشته ‌می‌شوند. با توجه به همین نکته، مفهوم دیگری به نام مایه یا تنالیته (Tonality) وجود دارد که دارای این قید نبوده و شامل ردیف نت‌های منظم یا نامنظم یک گام می‌باشد.

صوت زیر گام دُ ماژور و بصورت صعودی می‌باشد.

همچنین مایه یا تنالیته دُ ماژور را می‌توانید بشنوید.

نکته مهم این است که گام و مایه، هر دو با نت اول گام (Root note) معرفی می‌شوند.

فواصل نت‌ ها در موسیقی

نت‌های موجود در گام با فواصل مشخصی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که در مورد فواصل پرده و نیم پرده‌ای نیز در مقاله پیشین صحبت کردیم. می‌توانید این فواصل را روی کلاویه‌های پیانو، به صورت مفهومی در تصویر زیر مشاهده کنید.

فواصل نت‌های هر گام از الگویی پیروی می‌کند. به زبان ساده‌تر هرگاه بدانیم یه موسیقی چه گامی دارد، به راحتی می‌توانیم نت‌های موجود در موزیک را تشخیص دهیم. در تصویر زیر این الگوها را برای دو گام ماژور و مینور مشاهده می‌کنید. توجه کنید که هر گام از نت اول گام خود شروع شده و به صورت یک چرخه به همان نت در پیچ بالاتر ختم می‌شود.

کافیست نت اول گام خود را مشخص کنیم تا با پیروی از این فواصل، گام را تشکیل دهیم.

گام و آکورد‌های ماژور (Major scale & Chords)

گام C Major یک گام عالی برای آشنایی و درک بهتر است؛ زیرا از تمام کلاویه‌های سفید پیانو استفاده می‌کند. در واقع اگر به ترتیب از نت C شروع کنیم و روی کلایه‌های سفید به سمت نت C با پیچ بالاتر برویم، به این گام دست می‌یابیم. الگوی فاصله‌ای در گام ماژور به ترتیب: پرده، پرده، نیم‌پرده، پرده، پرده، پرده و نیم‌پرده می‌باشد.

با استفاده از الگوی فاصله‌ای که تشکیل دادیم، می‌توانیم روی هر نتی گام ماژور بسازیم. با این تفاوت که ممکن است در مسیر ایجاد گام به کلاویه‌های سیاه نیز نیاز داشته باشیم. به عنوان مثال گام G Major را تشکیل می‌دهیم.

برای ساختن آکورد‌های سه صدایی ماژور کافیست به فواصل بین نت‌ها تسلط داشته‌باشیم (منظور همان فواصل پرده و نیم‌پرده است). تمامی کلاویه‌های پیانو به ترتیب با نیم‌پرده فاصله نسبت به هم قرارگرفته‌اند. برای ساخت آکورد‌های ماژور کافیست با نت هم‌نام با آکورد (به طور مثال C) شروع کنیم، سپس سه نیم‌پرده یا کلاویه، فاصله دهیم و چهارمین نیم‌پرده را به صدا درآوریم. در آخر برای نت سوم نسبت به نت دوم فاصله‌ی دو نیم پرده را رعایت کرده و سومین کلاویه را انتخاب می‌کنیم. بنابراین آکورد C Major از سه نت C، E و G تشکیل می‌شود.

گام و آکورد‌های مینور (Minor scale & Chords)

موزیک‌هایی که در گام مینور و بوسیله آکورد‌های مینور ساخته می‌شوند عموماً نسبت به ماژور‌ها حس غمگین‌تری دارند. اگر به صوت زیر گوش دهید متوجه‌ این موضوع خواهید شد.

حالا چه تفاوتی باعث این تغییر حالت می‌شود؟ قطعاً قالب یا همان گام مینور در الگوی فواصل نت‌های خود تفاوت‌هایی دارد. الگوی فاصله ای در گام ماژور به ترتیب: پرده، نیم‌پرده، ‌پرده، پرده، نیم‌پرده، پرده و پرده می‌باشد.

برای تشکیل آکورد‌های مینور لازم است فاصله‌ی نت اول (هم‌نام با آکورد) از دومین نت یک و نیم پرده و فاصله نت سوم از نت دوم به اندازه‌ی دو پرده باشد. به عبارت دیگر پس از انتخاب نت اول، دو کلاویه فاصله می‌دهیم و کلاویه سوم را می‌فشاریم و نت آخر را پس از سه کلاویه فاصله، چهارمین کلاویه پس از نت دوم انتخاب می‌شود. به عنوان مثال آکورد C Minor از نت‌های C، Eb و G تشکیل شده‌است.

آسان‌ترین روش برای تشکیل هر نوع آکورد ماژور و مینور، رعایت الگوی زیر است. باکس‌های قرمز نشان‌دهنده‌ی نت‌های اصلی آکورد و باکس‌های سرمه‌ای نت‌های مابین آن‌هاست که فاصه‌ی هرکدام تا نت بعدی، نیم پرده می‌باشد.

در دوره‌ ی آموزش کامل آهنگسازی و تنظیم ابتدا با تئوری موسیقی مورد نیاز آشنا شده و سپس به مبحث شناخت سازها و استفاده از آن‌ها در یک پروژه‌ی آهنگ در دو فضای آکوستیک و الکترونیک می‌پردازیم. ملودی می‌سازیم، ریتم می‌سازیم و تمام المان‌های موسیقی را به آن اضافه می‌کنیم. برای احترام به تصمیم شما قسمت‌های ابتدایی دوره رایگانه! برای مشاهده روی لینک زیر کلیک کن
دوره آموزش جامع آهنگسازی و تنظیم

وسعت و تنوع گام‌ها و آکورد‌ها بسیار زیاده. سعی می‌کنیم در مقاله‌های بعدی به هر کدام جداگانه بپردازیم و تخصصی‌تر این مطالب رو دنبال کنیم؛ اما تا اینجا مفهوم هارمونی را به خوبی درک کردیم. پیشنهاد می‌کنم مقاله‌های با موضوع تئوری موسیقی را به ترتیب مطالعه کنین، تا مفاهیم تئوری موسیقی رو به خوبی یاد بگیرین 🎼