ملودی در تئوری موسیقی: از نُت تا کلید موسیقی + صوت و ویدئو

این مبحث و مباحث بعدی که در آن‌ها به بررسی شاخه‌های تئوری موسیقی خواهیم پرداخت، در واقع تکمیل موضوعاتی است که در مقاله تئوری موسیقی به زبان ساده به آن‌ها اشاره شد. پس اگر می‌خواهید دید جامعی از روند پیش‌ رو داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم قبل از شروع به خواندن وقت بگذارید و به مقاله پیشین نگاهی بیاندازید. ملودی از مهم‌ترین و شاید بتوان گفت اصلی‌ترین دلیل ماندگاری یک موسیقی است. در قسمت اول از سری مقاله‌ های تئوری موسیقی همراه ما باشید تا با مفهوم ملودی به خوبی آشنا شویم.

۱. ملودی در تئوری موسیقی: از نُت تا کلید موسیقی
۲. هارمونی در تئوری موسیقی: گام و آکورد
۳. ریتم و ضرب در تئوری موسیقی

برای راحتی بیشتر تمام این مطالب را در قالب یک کتاب الکترونیک آماده کردیم. روی لینک زیر کلیک کن و کتاب رو رایگان دریافت کن 👇
دانلود پی دی اف تئوری موسیقی

کاربرد تئوری موسیقی

اگر توجه کرده باشید آثار قدیمی موسیقیِ کلاسیک از نوازندگانی نظیر بتهوون (Beethoven) و موتسارت (Mozart) هنوز هم نواخته می‌شوند. شاید از خودتان پرسیده باشید که چگونه نوازندگان عصر حاضر می‌توانند با جزئیات فراوان این قطعات سخت را اجرا کنند؟ به طور کلی نوازندگان از دو طریق می‌توانند قطعات ساخته شده در گذشته را بازنوازی کنند. روش اول به ‌وسیله‌ی گوش موسیقایی قوی که هر شخصی از آن بهره‌مند نمی‌باشد و روش دوم نت‌خوانی یا سلفژ (Solfège) است.

گوش موسیقایی قوی داشتن (Perfect Pitch) بدین صورت است که شما می‌توانید هر نُت موسیقی را درجا بخوانید یا بنوازید بدون اینکه به نت‌های راهنمای قبلی نیاز داشته باشید. (آمار میگه از هر ۱۰۰۰۰ نفر فقط یک نفر این موهبت رو داره پس اگه با همین ویژگی بدنیا اومدین یا با تمرین بدستش آوردین، خوش‌بحالتون حسادت خیلیا رو برانگیختین).

اگر دستی در موسیقی داشته باشید حتما برایتان پیش آمده است که ملودی خاصی به ذهنتان خطور کند اما به این دلیل که آن را یادداشت یا ضبط نکرده بودید، فراموش شده باشد. دانستن علم و تئوری موسیقی به شما این امکان را می‌دهد که قطعاتی که خلق می‌کنید را فراموش نکنید و همچنین بتوانید آثار باقی موزیسین‌ها را به راحتی درک و اجرا کنید.

پیچ در موسیقی

صدا، نتیجه حرکت ارتعاشی می‌باشد. به عبارت دیگر، حرکات سریعی که حول یک نقطه یا محور تعادل ایجاد می‌شوند. معمولاً این تناوب‌های رفت و برگشتی را به‌وسیله موج‌هایی نشان می‌دهند که امواج صوتی نام ‌دارند.
همه اصوات پیرامون ما از ارتعاشات منظّم برخوردار نیستند، که به آن‌ها نویز (Noise) یا صداهای غیرموسیقایی می‌گویند. اما در طرف دیگر اصواتی متناوب و با ارتعاشات منظّم وجود دارند که صداهای موسیقایی را تشکیل می‌دهند.

یکی از چهار ویژگی اصلی صوت، پیچ (Pitch) نام دارد که در منابع فارسی آن را زیرایی نیز می‌نامند و مفهوم آن زیر و بم بودن صدا در فهم انسان می‌باشد. توجه داشته باشید که مفهوم فرکانس به پیچ بسیار نزدیک است اما یکی نیستند! پیچ و فرکانس با یک‌دیگر همبستگی دارند ولی فرکانس به ویژگی‌های فیزیکی صوت اشاره دارد، در حالی که پیچ یک پدیده ادراکی می‌باشد. توجه کنید که به اندازه‌ی کل طیف فرکانس‌های شنیداری پیچ نداریم و موسیقی‌دانان تعداد محدودی از فرکانس‌ها را به عنوان پیچ‌ها یا فرکانس‌های موسیقیایی نام‌گذاری کردند.

در قسمت زیر دو ملودی یکسان را می‌شنوید، که صوت اول متعلق به ساز ویولنسل (Cello) با صدایی بم‌تر (پیچ پایین‌تر) و صوت دوم متعلق به ساز ویولن ( Violin) با صدایی زیرتر (پیچ بالاتر) می‌باشد.

نُت موسیقی چیست؟

نت علامتی است که به وسیله‌ی آن صداهای موسیقی نوشته و اجرا می‌شوند. این نمادها که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم،‌ برگرفته از ۱۲ پیچ در موسیقی غربی است. این دوازده پیچ می‌توانند زیرتر یا بم‌تر هم نواخته شوند اما حسی که از یک نت به نام A (لا) دریافت می‌کنید به پیچ‌های بم و زیر A (لا) شبیه می‌باشد. یعنی اگر در سازی مانند پیانو هر کدام از نت‌های زیر و یا بم لا را فشار دهید، به علت مضرب دو بودن عدد فرکانس آن‌ها مشخص است که نت‌های مشابهی هستند.
نام‌گذاری نت‌ها در موسیقی با حروف اول الفبای انگلیسی یعنی A, B, C, D, E, F, G انجام می‌شود اما به همین شکل خوانده نمی‌شوند. سلفژ یا شکل آوایی این نت‌ها به ترتیب لا، سی، دو، ر، می، فا، سل و لاتین آن La, Si(Ti), Do, Re, Mi, Fa, Sol می‌باشد.

در زیر آوای هفت نت اصلی از نت A تا G را می‌توانید گوش دهید.

خب حتماً می‌گویید این نت‌ها هفت تاست. پس پنج‌تای دیگر چه می‌شود؟ جواب را با استفاده از کلاویه‌ یا کلیدهای پیانو درمی‌یابیم. اگر دقت کرده باشید این کلاویه‌ها دو رنگ سفید و سیاه دارند (که انگار کلاویه‌های سیاه به‌زور خودشونو بین باقی کلیدها جا دادن). نوای این کلاویه‌های سیاه در واقع باقی نت‌هایی هستند که در قطعه‌های موسیقی نقش دارند. به عبارت دیگر تمام کلیدهای سفید از هفت نت اصلی تشکیل شده‌اند و کلیدهای سیاه‌رنگ به عنوان نت‌های فرعی شناخته می‌شوند.

همچنین در زیر آوای پنج نت فرعی از نت Ab تا Gb را می‌توانید گوش دهید.

ویدئو زیر به درک هرچه بیشتر شما از صدای کلاویه‌های سفید و سیاه پیانو و همچنین نحوه نت‌نویسی آن‌ها کمک می‌کند.

فواصل نت‌ ها در موسیقی (Musical Interval)

همانطور که در عکس بالا مشاهده‌کردید برای نامگذاری کلاویه‌های سیاه‌رنگ یا در واقع همان نت‌های فرعی از حروف جدیدی استفاده نمی‌کنند، بلکه با علائم # (دیِز)(Sharp) و b (بِمُل)(Flat)، میزان بالا یا پایین بودن نسبت به نت‌های کناری خود را نشان می‌دهند. به این فواصل، نیم‌پرده (Semitone) نیز می‌گویند زیرا اگر تغییرات فواصل بین نت‌های اصلی را یک پرده در نظر بگیریم (که همیشه اینطور نیست)، نت‌های دیز و بمل‌دار در وسط پرده‌ها قرار می‌گیرند.

پرده (Whole Tone) در موسیقی معیار سنجش فاصله‌ی بین دو نت است. هر چه میزان این فاصله بیشتر شود و یا به عبارتی تعداد پرده‌های بین دو نت افزایش یابد، تفاوت زیر و بمی دو نت نیز بیشتر می‌شود.

البته این قانون که فاصله بین نت‌های اصلی همیشه به اندازه یک پرده است، دو استثنا دارد. با مشاهده کلاویه‌های پیانو درمی‌یابیم که بین دو نت E,F (می و فا) و همچنین B,C (سی و دو) کلاویه‌ی سیاهی وجود ندارد. در واقع فواصل بین دو جفت نت مذکور به خودیِ خود نیم پرده است. بدانید و آگاه باشید که نت‌هایی نظیر Fb، گاهی نوشته می‌شوند، اما به علت توالی نیم‌پرده‌ای نت‌های ذکر شده در بالا، اغلب با نام نت اصلی خود به کار می‌روند. مثلا بجای Fb می‌توان از E استفاده نمود.

در زیر فواصل نت‌ها را به صورت تئوری و روی خطوط حامل مشاهده می‌کنید که در ادامه با نحوه‌ی نت‌نویسی بیشتر آشنا می‌شویم.

خطوط حامل (Staff)

اگر از حروف و تلفظ‌ هر کدام از نت‌ها در نت‌ نویسی استفاده کنیم، برگه‌ی نت آنقدر شلوغ و به‌هم‌ریخته می‌شود که کسی قادر به خواندن آن نیست؛ یا اگر هم کسی بتواند بخواند در نواختن هم‌زمان آن دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل موزیسین‌ها همواره به دنبال روش‌هایی بودند که بتوانند تمام ویژگی‌های صوت را با نمادهای ساده در عین حال قابل درک برای عموم مردم، نشان دهند. خطوط حامل، در ساده نویسی نقش فراوانی داشتند. در واقع خطوط حامل شامل پنج خط افقی و موازی با فواصل مساوی می‌باشند، که نت‌ها میان یا روی این خطوط نوشته می‌شوند. توجه شود که نحوه شمارش این خطوط از پایین به بالا می‌باشد.

به وسیله خطوط حامل می‌توان یازده نت را نمایش داد. البته که تعداد پیچ‌های موسیقایی بسیار زیاد است و نمایش همه آن‌ها توسط پنج خط حامل عملی نمی‌باشد. به عنوان مثال اگر نت A (لا) با عدد فرکانس ۴۴۰ را روی خطوط حامل نشان دهیم، نت A (لا) دیگری که دارای عدد فرکانس ۱۷۶۰ می‌باشد بسیار بالاتر از این پنج‌خط قرار خواهد گرفت. پس نتیجه می‌گیریم این پنج خط حامل به تنهایی نمی‌توانند مشخص کنند که نت نشان داده شده دارای چه عدد فرکانسی می‌باشد و همچنین اگر قطعه موسیقی ما دامنه وسیعی از نت‌های موسیقی را شامل شود، ظرفیت خطوط حامل به اندازه نشان دادن همه‌ی آن‌ها نمی‌باشد. پس موسیقی‌دانان برای حل این مشکلات به سه راه حل اندیشیده‌اند:

۱. افزودن خطوط کوچک و اضافه موازی با خطوط اصلی حامل در بالا یا پایین

در این روش بهتر است تعداد خطوط اضافه آنقدر زیاد نباشد که در نت‌خوانی مشکل‌ساز شود. همچنین به‌کاربردن خط‌های اضافه بیشتر بالا یا پایین‌تر از خود نت، تغییری در نام و صدای نت بوجود نمی‌آورد. پس لزومی به استفاده از این خطوط زائد نمی‌باشد.

۲.استفاده از علامت اکتاو

بعضی مواقع که یک یا چند نت خارج از محدوده‌ی باقی نت‌ها می‌باشند و می‌خواهیم برای سهولت در نت‌خوانی از خطوط اضافه زیاد استفاده نکنیم، می‌توان از علامت اُکتاو نیز استفاده کرد. همانطور که در مقاله پیشین هم گفته‌شد، اکتاو فاصله بین دو پیچ موسیقی هم‌نام است که تقریبا صدای یکسانی دارند، اما یکی زیرتر و دیگری بم‌تر می‌باشد.
عکس زیر چهار جفت نت را نشان می‌دهد که فاصله بین جفت نت‌ها برابر یک اکتاو می‌باشد. توجه کنید که فضای بین دو نت مدنظر است.

مفهوم اکتاو در ویدئو زیر ملموس‌تر است.

پس بنا به این تعریف علامت اکتاو (8va) می‌تواند بالای یکی یا گروهی از نت‌ها قرار گیرد و آن‌ها را یک اکتاو بالاتر ببرد و برعکس اگر پایین گروهی از نت‌ها قرار بگیرد، نوازنده باید آن‌ها را یک اکتاو پایین‌تر اجرا کند. البته داخل برگه‌ و شیت‌های موسیقی ممکن است با عبارت (8va sopra) برای یک اکتاو بالاتر و (8va bassa) برای یک اکتاو پایین‌تر مواجه شوید. همچنین در نرم‌افزارهای کامپیوتری نشانه (8va) برای یک اکتاو بالاتر و (8vb) برای یک اکتاو پایین‌تر استفاده می‌شود.

در قسمت زیر به ترتیب دو مثال بالا، ابتدا صدای نت‌ها بدون علامت اکتاو و سپس با علامت اکتاو را خواهید شنید.

۳.استفاده از کلید‌های موسیقی

جایگاه کلید در موسیقی سمت چپ خطوط حامل می‌باشد و با توجه به اینکه چه نوع کلیدی و بر روی کدام یک از خطوط حامل قرار بگیرد نام و موقعیت بقیه نت‌ها بر روی خطوط حامل مشخص می‌گردد. کلید‌هایی که عموماً در موسیقی به ‌کار می‌روند، سه کلید سُل، دو و فا می‌باشند. همچنین کلید خنثی یا ریتم بیشتر برای پرکاشن و سازهای کوبه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخلاف سه کلید مذکور، این کلید برای نشان دادن ریتم و ضرب بوجود آمده‌است نه برای مشخص کردن پیچ.

در این قسمت در مورد کلیدها توضیحات بیشتری خواهیم داد.

کلید در موسیقی (Clef)

به زبان ساده اگر بخواهیم تمام نت‌هایی را که در قطعات موسیقی نواخته می‌شوند روی خطوط حامل نشان دهیم به یازده خط حامل (خطوط حامل عمومی) احتیاج خواهیم داشت. اما چشم و مغز انسان توانایی شمردن سریع این خطوط و یافتن نت مورد نظر را در لحظه ندارد. بنابرین از علامت‌هایی به نام کلید موسیقیایی برای نشان دادن بستر نت‌ها استفاده می‌کنیم.

کلید‌های فا و سل در موسیقی مکمل یکدیگر می‌باشند و کلید دو تنها زمانی استفاده می‌شود که نت‌های مورد نظر تماماً در بستر یکی از کلید‌های فا و سل جا نشوند. به عبارت دیگر حد وسط دو کلید می‌باشد. در ویدئو زیر توالی نت‌ها از ابتدای کلید فا تا انتهای کلید سل را مشاهده‌ می‌کنید.

استفاده از کلید در بسیاری از مواقع کار را ساده می‌کند. به عنوان مثال در شکل زیر نمایش یک نت را خارج از محدوده نت‌های قبلی شاهد هستیم. ترجیح شما کدام یک است؟خطوط اضافه یا کلید؟ البته این سوال کمی مشکل دارد زیرا حتی در هنگام استفاده از خطوط اضافه می‌بایست از کلید موسیقی استفاده کرد تا پیچ نت‌های واقع بر خطوط مشخص شود.

در دوره‌ ی آموزش کامل آهنگسازی و تنظیم ابتدا با تئوری موسیقی مورد نیاز آشنا شده و سپس به مبحث شناخت سازها و استفاده از آن‌ها در یک پروژه‌ی آهنگ که در دو فضای آکوستیک و الکترونیک هست می‌پردازیم. ملودی می‌سازیم، ریتم می‌سازیم و تمام المان‌های موسیقی را به آن اضافه می‌کنیم. برای احترام به تصمیم شما قسمت‌های ابتدایی دوره رایگانه! برای مشاهده روی لینک زیر کلیک کن
دوره آموزش جامع آهنگسازی و تنظیم

تبریک می‌گم، اولین قسمت از کلاس تئوری موسیقی به پایان رسید. فقط قبل اینکه این صفحه رو ببندین باید بگم، همونطور که با یادگیری مفاهیم ساده ریاضی نمیشه ریاضی‌دان شد، بحث تئوری موسیقی هم همینطوره. اگر تمرین درستی نداشته باشین و خودتونو به چالش نکشین، اون پیشرفتی که مدنظرتونه اتفاق نمیوفته. پس تمرین فراموش نشه لطفن … 🤓