چگونه برای وکال فضاسازی کنیم؟

یکی از چالش‌های مهندسین صدا هنگام میکس و مسترینگ، ایجاد فضای مناسب برای هر صدا است. با توجه به اهمیت بالای وکال در موسیقی امروزی، میکس وکال به خودی خود دانشی جداگانه محسوب می‌‌شود. معمولا برای میکس وکال‌ به پردازش صدای آن بسنده میکنیم در حالی که بخش مهمی از کار در ایجاد فضای مناسب و چینش صحیح صداها و سازهای دیگر پیش خواهد رفت. اهمیت میکس و فضاسازی درست وکال به قدریست که در موسیقی پاپ، امروزه متخصصانی صرفا برای همین کار استخدام می‌شوند. در این مقاله قصد داریم روش‌های اصولی فضاسازی برای وکال را بررسی کنیم.

تنظیم و ضبط آهنگ

چرا نمی‌توانم وکال را به درستی در میکسم بنشانم؟ گاهی جواب چنین سوالاتی قبل از میکس و در فرآیند تنظیم و ضبط قرار دارد. وقتی قطعه‌ی موسیقی خوب رکورد نشده، نمی‌توان از مهندس میکس و مسترینگ انتظار معجزه داشت. مهم‌ترین عامل بیرون‌ماندن یک صدا در هنگام تنظیم، تداخل فرکانسی است. تا جایی که می‌توانید مراقب نحوه قرارگیری سازها در کنار یکدیگر باشید.

فرض کنید در یکی از ورس‌های آهنگ همزمان با وکال، گیتار الکتریک مشغول نواختن یک ملودی در همان بازه‌ی فرکانسی مربوط به صدای خواننده است؛ در این‌جا حتما یکی از این لاین‌ها از میکس درست دیگری جلوگیری می‌کند. هر چقدر برای اصلاح این موضوع از EQ، ریورب و دیگر ابزار‌های میکس استفاده کنیم جوابی که باید را نخواهیم گرفت.
بسیاری از موزیسین‌ها به نکته کوچکی مثل تغییر پیکاپ‌های گیتار الکتریک هنگام ضبط، که می‌تواند از تداخل دو لاین گیتار الکتریک با هم، و یا با وکال جلوگیری کند، توجه نمی‌کنند. به چنین نکاتی در دیگر اجزای میکس نیز توجه داشته باشید. شاید نیاز است هنگامی که لاین وکال فعال است، یک آرپژ را در اکتاوی دیگر می‌نواختید، یا صدای سینتی‌ سایزر را با تن دیگری انتخاب می‌کردید.

بلندی صدا (Leveling)

حالا که از عدم تداخل فرکانسی در تنظیم مطمئن شدیم، ابزار قدرتمند دیگری برای نشاندن درست وکال در میکس داریم: انتخاب درست میزان بلندی صدا یا Leveling.
تغییرات اندک در هنگام Leveling یک آهنگ می‌تواند نتایج مهمی داشته باشد. ممکن است برای خودنمایی بهتر صدای وکال نیاز باشد صدای ساز مشخصی کمی کم‌تر شود. گاهی نیاز است صدای یک ساز در تمام طول آهنگ کم‌تر یا بیش‌تر شود، گاهی به‌وسیله‌ی Automation در مقاطع خاصی بلند‌تر یا کوتاه‌تر می‌شود و یا فقط هنگام ورود خط وکال این عمل صورت گیرد که به آن سایدچین (SideChain) می‌گوییم.
به نکته مهمی توجه داشته باشید؛ نشستن درست وکال در میکس، نیازمند Leveling هوشمندانه است. همیشه کم‌شدن صدای المان‌های دیگر و یا بلند‌تر کردن صدای وکال جواب درستی نمی‌دهد. به گوش خود اعتماد کنید و از کم‌کردن صدای وکال نترسید!

استفاده از EQ

بسیاری از اشکالات وکال می‌تواند با اکولایز کردن (EQ) المان‌های دیگر میکس برطرف شود. با تمیزکردن بازه‌های فرکانسی خاصی که محل فعالیت اصلی وکالمان در میکس هستند، به وکال فضای کافی برای نشان‌دادن خود در میکس می‌دهیم. به‌خاطر داشته باشید که محدوده‌ی پایه و وزن اصلی وکال در قسمت Low-Mid قرار دارد که فضاسازی برای این قسمت مهم‌ترین قسمت این مرحله است. معمولا بازه‌ی فرکانسی اصلی صدای وکال مردان بین 100 تا 300 هرتز است و این محدوده در صدای زنان میان 200 تا 400 هرتز را دربر می‌گیرد.
برای انجام این کار از طریق Spectrum Analyzer فرکانس‌های اصلی وکال را پیدا می‌کنیم. برای این‌ کار به‌دنبال بلندترین دامنه در طیف ‌EQ باشید. به عکس زیر توجه کنید:

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، دامنه‌ی اصلی وکال در حدود 400هرتز قرار دارد. حالا می‌دانیم باید در المان‌های دیگر میکسمان، مانند گیتار یا صدای کیبورد، به وسیله‌ی EQ مقداری از این بازه کم کنیم.
به‌خاطر داشته‌باشید که استفاده از De-Esser برای بهتر نشان‌دادن و کنترل حروف مهمی مانند “سین” و “شین” و “فِ” ضروریست. حتما با پلاگین‌های مخصوص این کار آشنایی دارید. این حروف معمولا در بازه‌ی فرکانسی 3k تا 8k قرار دارند و گم‌شدن این قسمت از وکال در میکس به شفافیت و قابل‌ فهم بودن آن لطمه می‌زند. می‌توانید با انجام مرحله‌ی EQ که در بالا گفته‌شد در این بازه نیز برای فعالیت بهتر De-Esser فضا ایجاد کنید.

استفاده از سایدچین (SideChain)

از عمل سایدچین می‌توان به عنوان مهم‌ترین ابزار فضاسازی وکال نام برد. در بسیاری از نرم‌افزار‌های میزبان (یا DAW) گزینه‌ی سایدچین به صورت پیش‌فرض وجود دارد اما در صورت نبود آن، از پلاگین‌های مخصوص این‌کار استفاده کنید.
در مرحله قبلی از EQ برای کنترل فرکانس‌های مشابه وکال در دیگر ساز‌ها استفاده کردیم. اما زمانی که EQ به طور دائم روی یک ترک قرار می‌گیرد، فرکانس حذف‌شده برای فضاسازی وکال را در تمام طول آهنگ از دست می‌دهیم. طبیعتا چنین تغییری در صدای المان‌ها، به شفافیت صدا در قسمت‌های بدون وکال آهنگ صدمه می‌زند. فرض کنید صدای ملودی گیتارتان در فرکانس‌های Low-Mid (که برای وکال حذف شده‌اند) کم شود و در قسمت‌های EQ نشده بلند‌تر شنیده شود! برای جلوگیری از تاثیر دائم EQ و کنترل کامل بر روی نحوه‌ی ورود و خروج ‌آن، از سایدچین‌کردن استفاده می‌کنیم.

اولین قدم برای فضاسازی به وسیله‌ی سایدچین، استفاده از کمپرسور است. یک کمپرسور روی المانی که بر سر راه وکال قرار گرفته قرار می‌دهیم و وکال را به عنوان Input سایدچین انتخاب می‌کنیم. حالا کمپرسور فقط زمانی که وکال وارد می‌شود کار می‌کند و با خروج وکال از کار می‌افتد. سایدچین چیزی پیچیده‌تر از این نیست اما تاثیر بسیار مهمی دارید.
نکته‌ی کوچکی برای انجام حرفه‌ای این عمل بر روی وکال وجود دارد. ممکن است با ورود و خروج وکال، کم و زیاد شدن المانی که کمپرس می‌کنیم، صدا را از حالت طبیعی خارج کند. راه حل این مشکل بسیار ساده است. کافیست زمان Release را بر روی کمپرسور تا حد لازم کم کنید. Release کنترلیست که مدت‌زمان انجام کمپرس بر روی لاین را تعیین می‌کند. باید به محض اتمام جمله‌ی وکال، کمپرسور بدون وقفه از لاین‌های سایدچین‌شده برداشته شود تا فرایند تغییر صدا حس نشود. بعضی کمپرسور‌ها قابلیت Auto Release دارند که خود به خود از پس این مشکل برمی‌آید. برای اطلاعات بیشتر درباره کمپرسورها به “مقاله کمپرسور چیست؟” رجوع کنید.

بهترین حالت برای سایدچین به منظور فضاسازی وکال، استفاده از یک Multiband Compressor / Dynamic EQ است. با استفاده از پلاگینی که چنین امکانی را فراهم کند، می‌توانیم کمپرس را فقط روی بازه‌های فرکانسی دلخواه خود انجام دهیم. به تصویر زیر توجه کنید:

استفاده‌ از فضای استریو و پنینگ (Panning)

شاید ساده‌ترین راه رسیدن به فضای بیشتر برای وکال، فرآیند پنینگ باشد. اگر سازی که در محدوده‌ی وکال مشغول فعالیت است را در محیط استریو جابه‌جا کنیم، فضای بیشتری برای وکال ایجاد می‌شود. به طور معمول لاین وکال در وسط میکس قرار دارد و برای تنفس وکال می‌توان سازهایی مانند گیتار یا کیبورد را کمی به گوشه‌ها مایل کرد.
اگر ساز مورد نظر باید حتما در میانه میکس بماند، صرف نظر از راه‌های دیگر که قبلا گفتیم، می‌توانید از EQکردن به شیوه‌ی Mid/Side استفاده کنید.

ریورب (Reverb)

آیا آهنگی شنیده‌اید که در آن ریورب وجود نداشته باشد؟ هنگام میکس آهنگ حتما پروسه‌ی استفاده از ریورب را نیز در نظر دارید. باید بدانید که ریورب علاوه بر مهم‌ترین عنصر ایجاد فضا، ابزار بسیار قدرتمندی برای فضاسازی و تنفس صداها در میکس است. بسیاری از ما استفاده‌ی ریورب را محدود به ایجاد افکت عمق بر روی صدا و بزرگ‌تر نشان‌دادن آن المان می‌بینیم. حال آن‌‌که ریورب نقش اساسی در نحوه‌ی قرارگیری سازها و هم‌چنین پیوستن ساز‌ها به هم‌دیگر دارد.
ریورب را از طریق گزینه‌ی Send و Return بر روی سازهای مختلف اعمال کنید. استفاده از مدل‌های کمتر ریورب در یک آهنگ به حس‌کردن ساز‌ها به شکل یک مجموعه‌ی یکتا کمک می‌کند.

اگر صدای وکال را خارج از میکس می‌شنوید، با فرستادن مقدار بیشتری از آن به کانال ریورب (اضافه کردن مقدار ریورب) حس دور شدن بیشتری به آن می‌دهید و در حقیقت آن‌را به عقب و به درون میکس می‌رانید. اگر می‌خواهید برعکس آن‌چه گفتیم، وکال شفاف‌تر شود و به جلوی میکس بیاید، مقدار Send ریورب آن‌را کمتر کنید.
شرایط ریورب بر روی تمام المان‌های میکس صادق است؛ پس همیشه می‌شود با غرق‌تر کردن یکی از سازها فضای بیشتری برای وکال یا المان دیگری که باید رساتر و جلو‌تر به نظر برسد، فراهم کرد.
اگر بخواهید ریورب وکال را ریوربی جدا از بقیه‌ی المان‌ها انتخاب کنید چه؟ همه‌چیز در دستان شماست. خلاقیت نقش اساسی در پویایی اثر هنری دارد.

یکی از دوره‌های محبوب آرتیست شو آموزش میکس وکال هست که به صورت اختصاصی برای میکس و مسترینگ وکال ساخته شده از طریق لینک زیر می‌تونین بیشتر دربارش بدونین 👈 آموزش میکس وکال، چگونه صدای وکال را بهترین نحو میکس کنم؟
ما در آرتیست‌شو اعتقاد داریم که هنرمندا با کمک به هم و در اختیار هم قراردادن تجربیاتشون کمک بزرگی به پویایی و بهترشدن هم میکنن. در بالا سعی شده تمامی مباحث مربوط به ایجاد فضا برای وکال پوشش داده‌ بشه اما قبل از همه‌ی اینا خلاقیت خودمون و ایجاد جعبه‌ابزار شخصی‌مون مهمه. کدوم یکی از راه‌های بالا بهتون کمک بیشتری می‌کنه؟ راستی، روش شما چیه؟ بیاین به هم نکته‌ها رو یاد بدیم. 😍