همانطور که قبلا اشاره کردیم، المان‌های اصلی یک موسیقی عبارت‌اند از ریتم، ملودی و هارمونی. در مقاله‌ی مراحل آهنگسازی و تنظیم با این المان‌ها یک آشنایی کلی داشتیم. ملودی به‌یادماندنی‌ترین بخش یک آهنگ است. احتمالا برای همه‌ی ما پیش آمده که ملودی آهنگی را به خاطر داریم اما هرچقدر تلاش می‌کنیم، شعر آهنگ را به یاد نمی‌آوریم. بنابراین می‌دانیم که ساخت یک ملودی زیبا برای آهنگمان اهمیت فوق‌العاده زیادی دارد. در این مقاله همراه ما باشید تا بیشتر وارد دنیای ملودی‌ها شویم، با مفهوم آن آشنا شده و راهکارهایی را برای این که چگونه ملودی زیبا بنویسیم؟ بررسی کنیم. اولین مرحله برای نوشتن ملودی، آشنایی با بعضی واژه‌های تئوری موسیقی مثل پیچ، نت، فواصل نت‌ها و … هست. ما قبلا در مقاله‌های تئوری موسیقی این بخش را پوشش دادیم تا راحت‌تر وارد بخش عملی و کاربردی شوید.
در سری مقاله‌های تنظیم و آهنگسازی یک به یک مراحل ساخت یک آهنگ را بررسی کنیم. مطالب این سری مقاله به شرح زیر است که می‌توانید از ابتدا مطالعه کنید.
- چگونه آهنگ بسازیم؟
- چگونه ریتم بسازیم؟
- چگونه ملودی بسازیم؟
- ساختار موسیقی: آشنایی با ورس، کورس و …
پیش نیاز این مبحث مقاله “ملودی در تئوری موسیقی: از نُت تا کلید موسیقی“
ملودی چیست؟
ملودی از توالی نت‌ها ساخته می‌شود. توالی نت‌هایی که در کنار هم باعث ایجاد یک صدای زیبا و گوش‌نواز می‌شود که درنهایت تبدیل به لذت‌بخش‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین قسمت یک آهنگ، می‌شود. اگر نت‌ها را به عنوان کلمه درنظر بگیرید، یک ملودی می‌تواند یک جمله (Phrase) چندکلمه‌ای باشد که از چندین نت در کنار هم تشکیل می‌شود؛ مثلا یک جمله 3 کلمه‌ای یا 5 کلمه‌ای. یا می‌تواند یک ملودی پیچیده باشد که از کلمه‌های بیشتری (نت‌های بیشتری) تشکیل می‌شود که در موسیقی‌های جَز، اپرا یا پروگرسیو راک بیشتر می‌شنویم. همانطور که در مقاله تئوری موسیقی اشاره کردیم، ملودی بر دو چیز استوار است، پیچ (Pitch) و کشش نت (Douration). بیایید مقداری بیشتر وارد آن‌ها شویم.
پیچ در ملودی یعنی چه؟
پیچ یعنی هر نتی که نواخته می‌شود فرکانس منحصر به فرد خود را دارد و به زیر و بمی صداها مربوط می‌شود. این که یک نت چه مقدار زیر یا بم باشد مربوط به قسمت پیچ می‌شود. برای نوشتن یک ملودی زیبا و جذاب باید باتوجه به فضای آهنگمان و سلیقه خودمان از ترکیب نت‌های زیر و بم استفاده کنیم. اگر بخواهیم فقط از نت‌های زیر یا فقط بم استفاده کنیم، یک ملودی یکنواخت حاصل می‌شود که برای شنونده جذابیت زیادی ندارد. به مثال ملودی زیر که از ترکیب نت‌های زیر و بم ساخته شده، گوش کنید.
کشش نت در ملودی یعنی چه؟
از طرفی در Phrase (ملودی) هر نت (کلمه) را می‌توانیم مدت زمان متفاوتی بنوازیم. اما منظورمان از مدت زمان متفاوت یا Douration چیست؟ با توجه به تعریف ریتم و بیت‌های یک آهنگ، هر نت یک ملودی را می‌توانیم سریع‌تر یا طولانی‌تر بنوازیم. تولد، تولد، تولدت مبارک. دو نت ابتدایی سریع‌تر نواخته می‌شوند و نت سوم مقداری طولانی‌تر است. یکی دیگر جلوه‌های یک ملودی جذاب، انتخاب هوشمندانه نت‌های با کشش بیشتر در کنار نت‌هایی با کشش یا Douration کمتر است. یعنی مثلا کلید نت اول ملودی در پیانو را مدت بیشتری نگه داریم و نت دوم را زودتر رها کنیم. مثال زیر گوش کنید.
برای ساخت یک ملودی زیبا فقط با پیچ و کشش نت سر و کار داریم
باید بدانید که فقط با 3 نت و استفاده از دو عامل Pitch و Douration می‌توانیم بی‌نهایت ملودی بسازیم. یکبار نت اول را بم درنظر می‌گیریم و کشش آن را زیاد می‌کنیم و نت دوم را زیر درنظر می‌گیریم و کشش آن را کوتاه می‌کنیم. نت سوم را هم زیر در نظر می‌گیریم با کشش کوتاه. حال دوباره می‌توان این دو عامل را برای هر کدام از این 3 نت تغییر داد و ملودی‌های مختلف ساخت. زیبا نیست؟ ریاضی در همه‌جا خودش را نشان می‌دهد.
اما برای این که اهمیت پیچ و کشش نت را در زیبایی یک Melody نشان دهیم، ملودی شعر “تولدت مبارک” را برای شما مثال می‌زنیم که در ذهن همه ما ایرانی‌ها یک ریشه‌ی بسیار قوی دارد 🥳 یک بار ملودی این شعر را بدون آن که پیچ نت‌ها (زیر و بمی نت‌ها) تغییر کند، گوش کنیم.
بله! جذابیت چندانی ندارد. حال پیچ نت‌ها را همانطور که باید باشد انتخاب می‌کنیم اما کشش نت‌ها را ثابت نگه می‌داریم. یعنی هنگام نواختن نت‌ها، کلید پیانو را برای تک تک نت‌ها به یک اندازه نگه می‌داریم. ببینیم چه می‌شود!
باز هم ملودی ما معنی نمی‌دهد و جذابیتی ندارد. حال بیایید هم Pith آن را درست انتخاب کنیم و هم کشش نت‌ها را رعایت کنیم (احتمالا شما هم مثل من ملودی شعر تولد در ذهنتان پخش می‌شه). ببینیم وقتی که این دو عامل را به شکل صحیح رعایت می‌کنیم (یعنی نت‌ها را از لحاظ فرکانسی زیر و بمی درست انتخب می‌کنیم و کشش نت‌ها را یکسان درنظر نمی‌گیریم) چه اتفاقی می‌افتد.
به همین سادگی!
اهمیت ملودی در آهنگسازی و تنظیم
ملودی اهمیت فوق‌العاده زیادی در نوشتن یک آهنگ خوب دارد. ملودی اگر ساده و زیبا باشد، خیلی زود در ذهن شنونده باقی می‌ماند. اگر کسی ملودی آهنگ مورد علاقه‌ی‌مان را زمزمه کند، خیلی زود آن را به‌خاطر می‌آوریم. ساده بگوییم، اگه می‌خواهید آهنگتان جذاب باشد و در ذهن شنونده بماند باید یک ملودی زیبا برایش بنویسید. پس ملودی را هسته‌ی اصلی موسیقی در نظر بگیرید.
یک ملودی جذاب چه ویژگی‌هایی دارد؟
برای نوشتن یک ملودی زیبا و به یادماندنی، باید به بعضی از موارد توجه کنیم. مانند ساده بودن، مکرر بودن، پرسش و پاسخ و چگونه اجرا کردن ملودی. بازرترین مثال برای سادگی و مکرر بودن ملودی، سمفونی 5 بتهوون، آهنگساز معروف آلمانی‌ست. به موسیقی آن گوش کنید. احتمال آن بسیار کم است که این ملودی در ذهن شما جای نگیرد. یک ملودی ساده که فقط از سه نُت تشکیل شده و تکرار آن باعث می‌شود خیلی زود آن را به‌خاطر بسپاریم. این ملودی از ابتدای آهنگ شروع می‌شود و با پاسخ دهی یک ساز به ساز دیگر همراه است و تغییرات ملودی اصلی آن بسیار کم است. پس مسلما به راحتی در ذهن شنونده ماندگار می‌شود.
از طرفی تنوع بخشیدن به ملودی و موسیقی باعث می‌شود که از حالت کسل‌کننده بودن دربیاید و شنونده را مجذوب خود نگه دارد.
اینسترومنتال ملودی و وکال ملودی
ملودی هر ساز در آهنگ می‌تواند متفاوت داشته باشد (اما در کل حتما در یک گام هستند) همانطور که از اسم اینسترومنتال ملودی مشخص است به ملودی‌هایی که با یک ساز مثل پیانو، گیتار و … نوتخته می‌شود،Instrumental Melody می‌گویند. از طرفی به ملودی‌هایی که توسط خواننده یا وکالیست خوانده می‌شود، وکال ملودی می‌گویند. آیا بین آن دو فرقی وجود دارد؟ خیر! ملودی در هر صورت ملودی است. اما معمولا ملودی اصلی را برای وکال درنظر می‌گیرند چون توجه شنونده را بیشتر جلب می‌کند. ملودی‌های ساز هم به شکل هارمونیک در کنار ملودی وکال اجرا می‌شوند.
ملودی گیتار، ملودی ویولن و دیگر سازهای موسیقی، قسمت‌هایی از آهنگ مثل ریف‌ها، سولوها و پارت‌هایی که به وکال در آهنگ پاسخ می‌دهند، مثال‌هایی از اینسترومنتال ملودی (Instrumental Melody) هستند. ملودی گیتار High Hopes از گروه Pink Floyd مثال زیبایی از ملودی اینسترومنتال در آهنگ است.
اما هنگامی که از آهنگ‌های محبوب تاریخ موسیقی یاد می‌کنیم، اولین چیزی که ذهنمان می‌رسد، ملودی وکال آن آهنگ‌هاست. شنونده‌های موسیقی با تمام المان‌های یک آهنگ ارتباط می‌گیرند؛ اما ارتباطی که با ملودی وکال گرفته می‌شود از دیگر اجزای موسیقی بسیار قوی‌تر است. یک ملودی وکال زیبا تاثیر فوق‌العاده زیادی در جذابیت آهنگ شما دارد. آهنگ زیبایMy Heart Will Go On از Celine Dion از به یادماندنی‌ترین ملودی وکال‌های موسیقی است که محبوبیت زیادی به دست آورد.
یا آهنگ A Lonely Night از خواننده کانادایی The Weeknd
انواع روش ملودی سازی در آهنگسازی و تنظیم
بیشتر ملودی‌های موسیقی آکوردمحور یا اسکِیل محور هستند. با جابه‌جا شدن بین نت‌های گام و آکورد می‌توان یک ملودی زیبا خلق کرد. گوش‌های ما صداها را به خوبی تشخیص می‌دهند. نگران این که اسم‌های گام‌ها و آکوردها را نمی‌شناسید نباشید. اما دانستن آن‌ها کمک خوبی به نوشتن ملودی می‌کند که در مقاله “هارمونی و آکوردشناسی” مفصل توضیح داده‌ایم.
ملودی بر پایه‌ی آکورد
بعضی از سانگ‌رایترها ملودی خود را حول چند آکورد می‌سازند. پس از نوشتن آکوردها، با توجه به تن آکورد موردنظر، نت‌ها را پیدا کرده و یک ملودی زیبا می‌سازند. اگر به سازهای آکورد محور مثل گیتار و پیانو مسلط هستید، یک چرخه‌ی آکوردی را انتخاب کنید، آن را ضبط کنید و سعی کنید نت‌های گیتار و پیانو آن چرخه آکوردی را امتحان کنید تا به یک ملودی زیبا برسید.
اگر هم ساز ندارید هیچ مشکلی به وجود نمی‌آید. کافی است یک نرم افزار آهنگسازی مثل نرم افزار اف ال استودیو و کیوبیس را دانلود و نصب کنید. در آن‌جا می‌توانید تمام سازهای موسیقی را به صورت پلاگین اضفه کنید و با آن همین مراحل را انجام دهید. که راستش را بخواهید کارتان آسان‌تر هم می‌شود؛ چرا که نت‌ها را روی نرم افزار خود مشاهده می‌کنید و می‌توانید به راحتی آن‌ها را ویرایش کنید.
ملودی بر پایه‌ی اسکیل
ملودی‌های اسکیل محور بر پایه‌ی یک اسکیل مشخص ساخته می‌شوند. برای مثال ملودی C ماژور محور، فقط از نت‌های اسکیل C ماژور تشکیل می‌شود. همانطور که در مقاله‌ی “آکوردشناسی در موسیقی” مطالعه کردید، اسکیل‌های مِیژور و ماینور از 7 نُت تشکیل شده‌اند. اسکیل پنتوناتیک هم از 5 نت تشکیل شده، که بیشتر در سبک پاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مونو تن ملودی
گاهی اوقات ملودی می‌تواند یک الگوی ریتمیک مونو تن باشد. بعضی از ملودی‌های وکال در سبک هیپ هاپ در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال صدای دو نت پیانو را در نظر بگیرید که در هر میزان ریتم آهنگ، روی بیت 1 و 3 نواخته می‌شود. البته این بدان معنا نیست که هر بیت درامز جزو ملودی آهنگ است. اما اگر صدای درام را پایین بیاوریم، الگوی ریتمیک پیانو می‌تواند به عنوان ملودی آهنگ هم ظاهر شود.
چگونه یک ملودی بسازیم؟
خب رسیدیم به سوال اصلی این مقاله: چگونه یک ملودی زیبا بنویسیم؟ در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که موسیقی نیز یک هنر تجربه محور است و هنرمندان موسیقی روش‌های خود را برای ساخت موسیقی، ریتم و ملودی دارند. ما نیز در این مقاله به مراحلی برای ساخت ملودی هنگام آهنگسازی اشاره می‌کنیم که می‌تواند کمک خوبی برای شما باشد.
با خواندن یا نواختن یک ساز در یک سیکل آکوردی شروع کنید
یک یا دو سیکل آکورد بیسیک را انتخاب کنید، مانند C ماژور یا F ماژور. سعی کنید آن را روی یک ساز مثل پیانو یا گیتار بنوازید. اگر ساز ندارید نگران نباشید به راحتی می‌توانید این سیکل‌های آکورد را در نرم افزار میزبان خود یا حتی یک اپلیکیشن آهنگسازی موبایل نیز بنوازید (یا حتی گوگل کنین سمپلش رو گوش کنین). پس از این کار سعی کنید ملودی که به ذهنتان می‌رسد را زمزمه کنید. شاید بگویید من که هیچ ایده‌ای ندارم چگونه ملودی بنویسم؟ اما به هیچ وجه اینطور نیست! ذهن شما از تمام تجربه‌های موسیقی که به‌دست آوردید، آهنگ‌هایی که گوش دادید و … اطلاعاتی را ثبت کرده؛ پس به آن اطلاعات اعتماد کنید و سعی کنید ابتدا خوب بشنوید و سپس با تمرکز تلاش کنید ایده‌ی ملودی که به ذهنتان می‌رسد را زمزمه کنید.
سعی کنید به خودتان فضا دهید. مقداری استراحت کنید و دوباره ایده‌ی ملودی جدیدی امتحان کنید اگر وکالیست هستید، نگران کلمات نباشید. هر چیزی که به ذهنتان می‌رسد را بخوانید و نگران متعجب شدن همسایه‌ها نباشید :)) هرچه بیشتر تمرین کنید کلماتی که به کار می‌برید معنا پیدا می‌کنند و به نتیجه دلخواهتان می‌رسید.. اما مهم‌تر از هرچیزی تجربه‌ای است که در مسیر ساخت ملودی و جابه‌جا شدن بین ایده‌ها به دست می‌آورید. خیلی هیجان انگیزه نه؟
از آنجایی که گوش‌های ما به فرکانس‌های بالا حساس‌تر است و بهتر می‌شنود، هنگام نوشتن ملودی از نت‌های High استفاده کنید.
با اضافه کردن الگوهای ریتمیک ملودی خود را زنده‌تر کنید
ریتم‌های جذاب باعث به ماندگار شدن ملودی برای شنونده کمک زیادی می‌کنند. گاهی اوقات می‌بینیم که ملودی اصلی فقط از دو نت تشکیل شده اما ریتم زیبا و سینکوپیشن جذاب باعث به یادماندنی شدن آن آهنگ می‌شود. ریتم جذاب ایده‌های ملودی خوبی نیز به شما می‌دهد. پس یک ریتم ساده مثل 4/4 را پخش کنید و ملودی آهنگ را روی آن ریتم بنوازید.
به خط ملودی که نوشتید دقت کنید
هنگامی که گام ملودی شما مشخص شد، ساختار کلی ملودی شما شکل می‌گیرد و نت‌های آن مشخص می‌شود. شما باید با جابه‌جا شدن بیت نت‌ها یک ملودی خلاقانه بسازید. اما دقت کنید! ملودی اصلی یک آهنگ معمولا بسیار ساده است و تنها از 3 یا 5 نت تشکیل می‌شود. یک خط ملودی اصلی با 3 نت بنوازید (مثل مثال بالا در آهنگ بتهوون) و آن را فراموش نکنید. حال سعی کنید نت‌های دیگر را به این 3 نت اصلی ملودی خود اضافه کنید تا آهنگتان تنوع داشته باشد.
اگر بخواهیم روی یک پیانو این مثال را بزنیم همه چیز خیلی واضح‌تر می‌شود. کلیدهای پیانوی یک گام مشخص را در نظر بگیرید. به دو صورت می‌توانیم توالی نت‌ها یا ملودی را بسازیم.
حرکت مرحله به مرحله (Step by Motion): در این حالت نت‌ها به صورت پیوسته نواخته می‌شوند. مثلا یک پرده یک پرده در کلیدهای پیانو. در این حالت فاصله بین نت‌ها کم است (یا یک پرده یا نیم پرده).
حرکت پرشی (Step by Skip): در این حالت ملودی با جهش بین نت‌ها روبه‌رو است و فاصله بین نت‌ها از دو پرده بیشتر است.
با جهش‌های زیاد و بلند از یک نت به نت دیگر ساختن ملودی سخت می‌شود و با ملودی قدم به قدم بین نت‌ها نیز ملودی کسل‌کننده‌ای حاصل می‌شود که برای شنونده جذاب نیست. بهترین کار حفظ تعادل میان این دو روش است.
یک راهکار خوب برای ساخت ملودی
می‌توانیم از جهش‌های بلند در ساخت ملودی استفاده کنیم و سعی کنیم بین آن را با نت‌های پیوسته پر کنیم تا در نهایت به یک ملودی زیبا و خلاقانه برسیم (یادتون نره کشش نت خیلی تو ساخت ملودی مهمه). نت‌ها را روی یک برگه یا در نرم افزار آهنگسازی خود یادداشت کنید و ایده‌های جدید خلق کنید.
هرجا که ممکن است هارمونی اضافه کنید
هارمونی به معنی چند صدایی است. در مقاله “هارمونی در تئوری موسیقی” تفاوت میان ملودی و هارمونی را توضیح دادیم. برای زیبایی و جذابیت بیشتر ملودی در قسمت‌هایی از آهنگ به آن هارمونی اضافه می‌کنیم. هارمونی‌های نت‌های مشابه ملودی شما در گام‌های متفاوت هستند که باعث گوش‌نواز شدن ملودی آهنگتان می‌شود. بیشتر ملودی‌های زیبایی که از آهنگ‌های معروف دنیا شنیده‌ایم به کمک هارمونی‌های زیبا به یادماندنی شده‌اند. سعی کنید صدای سازهای مختلف را امتحان کنید.
در آموزش جامع آهنگسازی و تنظیم آرتیست‌شو تمام مراحل ساخت آهنگ را با هم تجربه می‌کنیم. از ساخت ریتم، ملودی، استفاده از تک‌تک سازها در دو فضای آکوستیک و الکترونیک. برای احترام به تصمیم شما قسمت‌های ابتدایی دوره رایگان قرار گرفته! برای مشاهده دوره روی لینک زیر کلیک کن
آموزش آهنگسازی و تنظیم جامع
خب این هم از مبحث ملودی سازی در آهنگسازی و تنظیم که بسیار بااهیمت است و ما سعی کردیم تا حد امکان نکات مورد نیاز شما برای ملودی ساختن را توضیح دهیم. اما یک آهنگ می‌تواند ملودی‌های متفاوتی در قسمت‌های مختلف آن داشته باشد. مثلا ملودی برای کورس (Chorus) آهنگ یا برای بریج (Bridge). در مقاله ساختار موسیقی می‌توانید درباره آن‌ها بیشتر بدانید.
مرسی که بازم همراه ما بودین 😊 از هنرمندان و دوستان عزیز آرتیست شو می‌خوام که با بخشیدن تجربه‌هاشون به هنرجوهای دیگه کمک کنن تا بتونیم از هم یاد بگیریم. شما از چه روش‌هایی برای ساخت ملودی استفاده می‌کنین؟ آیا اصلا روش خاصی وجود داره؟!
سلام، از مطالب خوب و ارزشمندتون که در اختیار علاقمندان میگذارید بسیار متشکرم. بنده بیش از ۳۰ سال است که در حوضه موسیقی فعالم ان زمان هیچ منبع و اطلاعاتی نبود که علاقمندان مراجعه کنند خوشبختانه امروز هر سوال یا مطلبی که مایل به یادگیریش باشیم با یک کلیک اماده است این بسیار عالیست. امیدوارم موفق و معید باشید.
دمتون گرم
ممنون امیرحسین عزیز